Giriş
Çifte vatandaşlık, günümüz dünyasında giderek daha fazla kişinin gündeminde olan hukuki ve sosyal bir statüdür. Küreselleşmenin hız kazanması, insanların iş, eğitim, yatırım ve yaşam amacıyla farklı ülkelere taşınmasıyla birlikte, birden fazla vatandaşlığa sahip olma isteği artmıştır. Bu bağlamda Balkanların yükselen yıldızı Karadağ (Montenegro), hem stratejik konumu hem de Avrupa Birliği (AB) üyeliği yolundaki ilerlemesiyle dikkat çekmektedir.
Türkiye’den de çok sayıda kişi, Karadağ’da şirket kurarak oturum alma, yatırım yapma veya kalıcı olarak yerleşme süreçlerini merak etmektedir. Bu süreçte en çok sorulan sorulardan biri şudur: “Karadağ’da çifte vatandaşlık mümkün mü?”
Bu yazıda, Karadağ vatandaşlık hukukunu detaylı şekilde inceleyecek, çifte vatandaşlığın mevcut mevzuat çerçevesinde hangi durumlarda mümkün olduğunu, hangi durumlarda yasaklandığını, Türk vatandaşları için özel durumları, uluslararası anlaşmaların etkisini ve AB sürecinin geleceğe yönelik yansımalarını ele alacağız.
1. Karadağ Vatandaşlık Hukukunun Temelleri
Karadağ’da vatandaşlık, 2008 yılında bağımsızlığın kazanılmasının ardından yürürlüğe giren “Karadağ Vatandaşlık Yasası” ile düzenlenmektedir. Bu yasa, kimlerin vatandaş olabileceğini, hangi koşullarda vatandaşlığın kazanılacağını ve hangi durumlarda vatandaşlığın kaybedileceğini belirler.
Karadağ vatandaşlığını elde etmenin başlıca yolları şunlardır:
- Doğum yoluyla vatandaşlık (ius sanguinis – soy bağı ilkesi)
- Evlilik yoluyla vatandaşlık
- Uzun süreli ikamet sonrası vatandaşlık
- Yatırım yoluyla vatandaşlık (eski uygulama, 2022’de sona ermiştir)
- İstisnai hallerde Cumhurbaşkanı kararıyla vatandaşlık
Kanun, Karadağ vatandaşlığının esas itibarıyla tekil olduğunu öngörmektedir. Yani normal şartlarda Karadağ vatandaşlığına geçen kişinin önceki vatandaşlığından çıkması beklenmektedir.
2. Karadağ’da Çifte Vatandaşlık Kuralı
Karadağ mevzuatına göre, çifte vatandaşlık prensip olarak kabul edilmemektedir. Bunun nedeni, devletin ulusal kimliği korumak istemesi ve küçük nüfusa sahip bir ülke olarak vatandaşlık statüsünü daha kontrollü dağıtma arzusudur.
Ancak yasa koyucu, bazı durumlarda istisnalar tanımaktadır:
- İkili Anlaşmalar: Karadağ, başka bir devlet ile çifte vatandaşlık konusunda ikili bir anlaşma imzalamışsa, o ülke vatandaşları için çifte vatandaşlık mümkündür.
- Bağımsızlık Öncesi Durumlar: Karadağ’ın 2006 yılında bağımsızlığını ilan etmesinden önce eski Yugoslavya veya Sırbistan-Karadağ vatandaşlığı olan kişiler için özel geçiş hükümleri uygulanmıştır.
- İstisnai Kararlar: Cumhurbaşkanı veya İçişleri Bakanlığı, ulusal menfaatler doğrultusunda istisnai vatandaşlık tanıyabilir. Bu durumda çifte vatandaşlık fiilen kabul edilmiş olabilir.
Dolayısıyla Karadağ’da çifte vatandaşlık, genel bir hak değil, özel bir istisna durumudur.
3. Türk Vatandaşları Açısından Durum
Türkiye Cumhuriyeti, kendi mevzuatı gereği çifte vatandaşlığa izin veren bir devlettir. Yani Türk vatandaşları başka bir ülkenin vatandaşlığını kazanırken, Türkiye vatandaşlığından çıkmak zorunda değildir. Ancak çifte vatandaşlığın gerçekleşebilmesi için karşı ülkenin de bu duruma izin vermesi gerekir.
Karadağ ile Türkiye arasında çifte vatandaşlık anlaşması bulunmamaktadır. Bu nedenle Türk vatandaşlarının Karadağ vatandaşı olurken, teorik olarak Türk vatandaşlığından çıkmaları beklenmektedir.
Fakat uygulamada bazı hukuki yollar bulunmaktadır:
- Eğer kişi Karadağ’da uzun süreli oturum hakkı elde eder (örneğin şirket kurarak oturum aldıktan sonra yıllar içinde sürekli ikamet yoluyla), vatandaşlık başvurusu sırasında mevcut vatandaşlığından çıkması gerekebilir.
- Ancak Karadağ’ın ulusal menfaatleri çerçevesinde istisnai karar verilirse, Türk vatandaşlığı ile birlikte Karadağ vatandaşlığına sahip olunabilir.
Özetle: Türkler için Karadağ’da çifte vatandaşlık kural olarak mümkün değildir, ancak istisnai yollarla sağlanabilir.
4. AB Süreci ve Çifte Vatandaşlığın Geleceği
Karadağ, Avrupa Birliği’ne katılım müzakerelerini sürdüren bir aday ülkedir. AB müktesebatına uyum sürecinde vatandaşlık hukukunda da reformlar yapılması beklenmektedir.
AB üyesi birçok devlet, çifte vatandaşlığı sınırlı ölçüde kabul etmektedir. Özellikle göç veren ülkeler (İtalya, İspanya gibi) vatandaşlık bağını korumak için çifte vatandaşlığı desteklerken; bazı ülkeler (Hollanda gibi) bunu sınırlandırır.
Karadağ’ın AB’ye üyeliği halinde şu ihtimaller gündeme gelebilir:
- Çifte vatandaşlık kuralının yumuşatılması: Ekonomik entegrasyon ve diaspora ilişkileri nedeniyle Karadağ’ın daha esnek bir yaklaşım benimsemesi mümkündür.
- Türk vatandaşları için avantajlar: AB üyesi bir Karadağ, Türklerle yapılacak vize ve göç anlaşmalarında yeni düzenlemeler getirebilir.
- İkili anlaşma ihtimali: Türkiye ile Karadağ arasında dostane ilişkiler göz önüne alındığında, çifte vatandaşlık anlaşması yapılması uzun vadede gündeme gelebilir.
5. Hukuki Süreç: Vatandaşlık Başvurusu ve Çifte Vatandaşlık Riski
Karadağ’da vatandaşlık başvurusu yapılırken, başvuru sahibinden şu belgeler istenir:
- Doğum belgesi
- Pasaport
- İkamet izni belgeleri
- Sabıka kaydı
- Gelir ve yaşam kaynağına ilişkin belgeler
- Mevcut vatandaşlıktan çıkıldığını gösteren belge (kural olarak)
İşte bu son belge, çifte vatandaşlık açısından kritik önemdedir. Karadağ makamları, genel uygulamada kişinin önceki vatandaşlıktan çıktığını ispat etmesini istemektedir. Ancak istisnai vatandaşlık verilmesi halinde bu şart aranmayabilir.
Dolayısıyla bir Türk vatandaşı, avukat aracılığıyla istisnai başvuru yaparsa ve kabul edilirse, çifte vatandaşlık elde etme ihtimali doğabilir. Fakat bu kesinlik arz etmez; tamamen Karadağ makamlarının takdirine bağlıdır.
6. Uygulamada Görülen Durumlar
Pratikte şu örneklere rastlanmaktadır:
- Balkan kökenli kişiler: Karadağ ile aile bağları bulunan, eski Yugoslav vatandaşlığına sahip kişilerin çifte vatandaşlığı daha kolay kabul edilmektedir.
- Ekonomik katkı sağlayan yatırımcılar: Yatırım programı 2022’de sona ermiş olsa da, ülkeye büyük ekonomik katkısı olan iş insanlarına istisnai vatandaşlık verilebilmekte ve çifte vatandaşlık kabul edilebilmektedir.
- Uluslararası alanda tanınan kişiler: Sporcular, sanatçılar veya bilim insanları da ülkeye katkı sağlayacakları düşünülürse çifte vatandaşlığa sahip olabilmektedir.
7. Çifte Vatandaşlığın Avantajları ve Dezavantajları
Avantajları:
- Karadağ ve Türkiye’de aynı anda tüm vatandaşlık haklarından yararlanmak
- AB üyeliği gerçekleşirse Avrupa’da serbest dolaşım ve çalışma hakkı
- Miras, mülkiyet ve yatırım işlemlerinde kolaylık
- Çocuklara iki vatandaşlığın aynı anda aktarılması
Dezavantajları:
- Vergi yükümlülüklerinde karmaşıklık
- Askerlik hizmeti konusunda iki ülke arasında çakışma ihtimali
- Karadağ makamlarının vatandaşlıktan çıkma şartını kesin şekilde uygulaması durumunda Türk vatandaşlığının kaybı
8. Avukat Desteğinin Önemi
Çifte vatandaşlık gibi karmaşık hukuki konularda, sürecin profesyonel bir avukatla yürütülmesi kritik öneme sahiptir. Çünkü:
- Karadağ mevzuatı sık sık değişiklik göstermektedir.
- Başvuru süreçlerinde istisnai yolların kullanılması için güçlü bir hukuki gerekçe sunulmalıdır.
- Yanlış beyan veya hatalı başvuru, hem Karadağ hem de Türkiye açısından vatandaşlık hakkının kaybına yol açabilir.
Özellikle Karadağ’da şirket kurarak oturum alan Türk vatandaşları, uzun vadede vatandaşlık hedefliyorsa, bu sürecin her aşamasında hukuki destek almaları önerilir.
Sonuç
Karadağ’da çifte vatandaşlık, mevcut hukuk sistemi çerçevesinde genel olarak mümkün değildir. Ancak bazı özel durumlar ve istisnai kararlarla, çifte vatandaşlık elde edilebilmektedir. Türk vatandaşları için bu durum daha da sınırlıdır; çünkü iki ülke arasında çifte vatandaşlık anlaşması bulunmamaktadır.
Bununla birlikte Karadağ’ın AB üyeliği süreci, önümüzdeki yıllarda bu konuda yeni fırsatlar doğurabilir. Çifte vatandaşlık elde etmek isteyen kişiler, profesyonel hukuki destek alarak hem Türk hem de Karadağ mevzuatına uygun şekilde hareket etmelidir.
Kısacası, bugün için Karadağ’da çifte vatandaşlık istisnai bir ayrıcalık olsa da, gelecekte daha yaygın bir uygulama haline gelebilir.
