Giriş: Karadağ’da Yargı ve Savcılığın Temel Rolü
Karadağ, 2006 yılında bağımsızlığını ilan ettikten sonra hukuk sistemini yeniden yapılandırmış, adalet mekanizmasının temel taşı olan savcılık teşkilatını (Državno tužilaštvo Crne Gore) modern Avrupa standartlarına uyumlu hale getirmeyi amaçlamıştır.
Savcılık sistemi, sadece suç soruşturmalarını yürütmekle sınırlı olmayıp; hukukun üstünlüğünü koruma, kamu çıkarını savunma ve adaletin sağlanmasına katkıda bulunma görevlerini de üstlenmektedir.
Karadağ’da savcılık, yürütmeden bağımsız bir yapıda işleyen, fakat yasama ve yargı arasında denge sağlayan bir konumdadır. Bu yapı, özellikle Avrupa Birliği’ne katılım sürecinde Karadağ’ın en çok denetlenen alanlarından biridir.
1. Savcılık Teşkilatının Hukuki Temeli
Karadağ’daki savcılık sisteminin dayanağı, Karadağ Anayasası ve “Devlet Savcılığı Kanunu” (Zakon o Državnom Tužilaštvu)’dur.
Anayasanın 134. maddesi uyarınca, savcılık organı kamu adına ceza kovuşturmasını yürütür, yasaların uygulanmasını gözetir ve bireylerin temel haklarının korunmasında etkin bir rol oynar.
Savcılığın temel ilkeleri şu şekildedir:
- Bağımsızlık: Savcı, sadece Anayasa ve kanunlara bağlıdır.
- Tarafsızlık: Hiçbir siyasi, etnik veya kişisel etki altında karar veremez.
- Yasal Denetim: Savcılığın kararları, üst düzey savcılık makamlarınca denetlenebilir.
- Hiyerarşik yapı: Sistem, Başsavcılıktan başlayarak yerel savcılıklara kadar uzanan bir düzen içindedir.
Bu yapının amacı, yolsuzlukla mücadele, kamu güvenliğini koruma ve ceza adaletinin etkinliğini artırmadır.
2. Karadağ Savcılık Sisteminin Yapısı
Karadağ’da savcılık sistemi birkaç ana düzeyde örgütlenmiştir. Bunlar, ceza yargılamasının aşamalarına paralel şekilde düzenlenmiştir.
a) Devlet Başsavcılığı (Vrhovno državno tužilaštvo)
Sistemin en üst düzey organıdır. Başında Karadağ Başsavcısı (Vrhovni državni tužilac) bulunur.
Başsavcılık, ülke genelindeki tüm savcılıkları denetler ve koordinasyonu sağlar.
Görevleri arasında:
- Alt savcılıkların faaliyetlerini izlemek,
- Ceza politikası konusunda yönlendirme yapmak,
- Avrupa kurumlarıyla işbirliği yürütmek,
- Yüksek mahkemelere sunulacak temyiz görüşlerini hazırlamak bulunur.
Başsavcı, Karadağ Parlamentosu tarafından yedi yıllığına seçilir. Bu görev süresi, siyasi etkiden bağımsızlığı güvence altına almayı hedefler.
b) Özel Devlet Savcılığı (Specijalno državno tužilaštvo – SDT)
Karadağ’ın yolsuzlukla mücadele ve organize suçla savaş alanındaki en önemli organıdır.
2015 yılında Avrupa Birliği’nin talepleri doğrultusunda kurulmuştur.
Görev alanı:
- Organize suçlar,
- Yolsuzluk,
- Kara para aklama,
- İnsan kaçakçılığı,
- Devlet kurumlarına yönelik ciddi suçlar.
SDT’nin başında Özel Başsavcı (Specijalni državni tužilac) bulunur. Bu makam son yıllarda birçok yüksek profilli davada aktif rol oynamıştır.
AB ilerleme raporlarında SDT’nin etkinliği Karadağ’ın hukuk reformu performansının ölçütlerinden biri olarak gösterilmektedir.
c) Yüksek Savcılıklar (Viša državna tužilaštva)
Podgorica ve Bijelo Polje’de olmak üzere iki merkezde faaliyet gösterir.
Bölgesel düzeyde ağır ceza davalarını yürütür, alt kademedeki savcılıkların kararlarına itiraz mercii olarak görev yapar.
d) Temel (Yerel) Savcılıklar (Osnovna državna tužilaštva)
Karadağ’daki her yargı çevresinde bir temel savcılık bulunur.
Bu savcılıklar genellikle hırsızlık, dolandırıcılık, trafik kazaları, küçük ölçekli yolsuzluk gibi gündelik ceza davalarıyla ilgilenir.
Yerel düzeyde adaletin ilk teması genellikle bu birimler aracılığıyla olur.
3. Savcıların Atanması, Görevleri ve Disiplin Sorumluluğu
Savcıların atanması Savcılar Konseyi (Tužilački savjet) tarafından yapılır.
Bu konseyde yargı mensupları, hukukçular ve Adalet Bakanlığı temsilcileri yer alır.
Karar mekanizması, savcıların siyasi baskılardan korunması için çoğunlukla mesleki niteliklere dayandırılmıştır.
Savcıların görevleri şunlardır:
- Soruşturma açmak ve yürütmek,
- Kolluk kuvvetleriyle koordinasyon sağlamak,
- İddianame hazırlamak,
- Mahkemede kamu adına davayı takip etmek,
- Hukuka aykırı işlemlere karşı hukuki yollara başvurmak.
Savcılar ayrıca kamu görevlilerinin yolsuzluk iddialarını da değerlendirme yetkisine sahiptir.
Bu yönüyle savcılık, sadece ceza adaletinin değil; devlet bütünlüğünün korunmasının da garantisidir.
Disiplin bakımından, görevini kötüye kullanan veya tarafsızlığını zedeleyen savcılar hakkında disiplin soruşturması açılabilir.
Ceza niteliğindeki fiillerde ise Özel Devlet Savcılığı devreye girer.
4. Soruşturma Usulü: Savcının Merkezde Olduğu Bir Sistem
Karadağ, 2011’de yürürlüğe giren yeni Ceza Muhakemesi Kanunu ile “savcı merkezli soruşturma sistemi”ne geçmiştir.
Bu sistemde artık soruşturmayı hâkim değil, savcı yönetir.
Savcı:
- Polis ekiplerine soruşturma talimatı verebilir,
- Delil toplayabilir,
- Şüpheliyi ifade vermeye çağırabilir,
- Arama ve el koyma işlemlerine izin isteyebilir.
Yani savcı, adli kolluğun yöneticisi konumundadır.
Bu değişiklik, Avrupa Birliği standartlarına uyum açısından son derece önemlidir.
Zira AB, yargının etkinliği kadar bağımsız savcılığın güçlendirilmesini de reform kriteri olarak belirlemiştir.
5. Karadağ’da Savcılık Reformları ve AB Süreci
Karadağ, Avrupa Birliği’ne üyelik müzakerelerinde özellikle 23. fasıl (Yargı ve Temel Haklar) kapsamında savcılık reformlarına odaklanmıştır.
AB, her yıl hazırladığı ilerleme raporlarında şu konulara dikkat çekmektedir:
- Başsavcının bağımsızlığı,
- Siyasi etkilerden korunma,
- Özel Devlet Savcılığı’nın yolsuzlukla mücadelede etkinliği,
- Soruşturmaların sürekliliği ve şeffaflığı.
Son yıllarda savcılık sisteminde önemli gelişmeler yaşanmıştır:
- Elektronik dosya yönetim sistemi (eTužilac) uygulanmaya başlanmıştır.
- Savcılık eğitim akademisi kurulmuştur.
- Uluslararası savcı değişim programları devreye girmiştir.
Tüm bu adımlar, Karadağ’ın AB standartlarına uyum sürecinde kurumsal şeffaflık açısından büyük önem taşımaktadır.
6. Türk Hukuku ile Karşılaştırma
Karadağ savcılık sistemi, birçok açıdan Türk hukukundaki Cumhuriyet savcılığı ile benzerlik gösterir.
Ancak bazı farklar dikkat çekicidir:
| Unsur | Karadağ | Türkiye |
|---|---|---|
| Atama | Savcılar Konseyi tarafından | HSK tarafından |
| Başsavcı seçimi | Parlamento tarafından | Cumhurbaşkanı tarafından |
| Soruşturma yetkisi | Savcı merkezlidir | Savcı merkezlidir |
| Özel Savcılık | SDT (yolsuzluk, organize suç) | CMK m.250 kapsamındaki özel yetkili savcılıklar (kaldırıldı) |
| Bağımsızlık düzeyi | AB standartlarına göre yeniden düzenleniyor | Hâkim ve savcı aynı kurul altında |
Bu tablo, Karadağ’ın yargı bağımsızlığını kurumsal düzeyde güçlendirme çabasını açıkça ortaya koymaktadır.
7. Güncel Sorunlar ve Tartışmalar
Karadağ’da savcılık sistemi her ne kadar ilerleme kaydetmiş olsa da bazı yapısal sorunlar devam etmektedir:
- Başsavcılık makamında sık sık değişim yaşanması, kurumsal istikrarı olumsuz etkiliyor.
- Bazı dosyaların “politik motivasyonlu” olduğu iddiaları kamuoyunda tartışmalara neden oluyor.
- Özel Savcılık üzerindeki kamuoyu baskısı, savcıların bağımsız hareket etmesini zorlaştırabiliyor.
Buna rağmen Karadağ, bölgedeki en aktif yolsuzlukla mücadele kurumlarından birine sahiptir.
Özellikle finansal suçlar, kara para aklama ve kamu ihalesi yolsuzlukları konusundaki dosyalar hızla ilerletilmektedir.
8. Karadağ’da Savcılığın Dijital Dönüşümü
Son yıllarda savcılık kurumları, dijitalleşme ve şeffaflık yönünde önemli adımlar atmıştır.
- Elektronik dava yönetim sistemleri,
- Dijital arşivleme,
- Delil toplama süreçlerinde elektronik imza kullanımı,
- Savcılar için çevrimiçi raporlama platformları,
modern bir savcılık anlayışının temelini oluşturuyor.
Bu dönüşüm, aynı zamanda savcılık personelinin uluslararası işbirliğine açık bir yapıya kavuşmasını da sağlamıştır.
Interpol, Europol ve Eurojust ile kurulan dijital iletişim hatları sayesinde, sınır ötesi suçların takibi hızlanmıştır.
9. Sonuç: Hukukun Koruyucu Kalkanı
Karadağ savcılık sistemi, ülkenin demokratikleşme sürecinde sessiz ama hayati bir rol oynamaktadır.
Adaletin gerçekleşmesi, savcıların tarafsızlığı ve bağımsızlığıyla doğrudan ilişkilidir.
Karadağ, AB üyelik süreci sayesinde bu alanda önemli reformlara imza atmış, yargı bağımsızlığı konusundaki farkındalığı artırmıştır.
Bugün Karadağ’daki savcılıklar, sadece suçla mücadele eden kurumlar değil; aynı zamanda devletin meşruiyetini ve toplumun güvenini koruyan yapılar olarak konumlanmaktadır.
Bu yönüyle, Karadağ hukuk sisteminin en güvenilir kurumlarından biri olmayı sürdürmektedir.
