Karadağ, küçük bir Balkan ülkesi olmasına rağmen, hukuk sistemi bakımından oldukça gelişmiş, Avrupa Birliği normlarına uyum sürecini kararlılıkla sürdüren bir devlettir. 2006 yılında bağımsızlığını ilan etmesinin ardından hukuk sistemini modern, demokratik ve insan haklarına dayalı bir yapıya dönüştürmüştür. Günümüzde Karadağ hukuku, hem Avrupa hukuk geleneğinin hem de eski Yugoslavya mirasının harmanlandığı bir sistem olarak dikkat çeker.
Bu yazıda, Karadağ hukuk sisteminin temel yapısını, anayasal düzenini, mahkeme yapısını, yasa kaynaklarını, hukuk eğitimi ve uygulamasını, ayrıca yabancılarla ilgili hukuki düzenlemeleri ayrıntılı biçimde inceleyeceğiz.
1. Anayasal Temeller ve Devletin Hukuki Yapısı
Karadağ’ın mevcut Anayasası, 19 Ekim 2007 tarihinde kabul edilmiştir. Bu anayasa, devletin demokratik, sosyal adalet odaklı ve hukuk devleti ilkesine dayanan bir yapıya sahip olduğunu açıkça ortaya koyar.
1.1. Devletin Temel İlkeleri
Anayasanın ilk maddelerine göre Karadağ:
- Egemen ve bağımsız bir devlettir,
- Hukuk devleti ilkesine bağlıdır,
- İnsan hakları ve temel özgürlükler anayasal güvence altındadır,
- Güçler ayrılığı ilkesi esas alınmıştır.
Yasama, yürütme ve yargı organlarının yetkileri açık şekilde ayrılmıştır. Bu üç erk birbirini denetleyebilmekte, hiçbir kurum mutlak güç sahibi olamamaktadır.
1.2. İnsan Hakları Koruması
Karadağ Anayasası, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) hükümlerini doğrudan iç hukuk düzenine dahil etmiştir. Bu nedenle, bir temel hak ihlali yaşandığında Karadağ vatandaşları ve ülkede yaşayan yabancılar AİHM’e (Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi) bireysel başvuru hakkına sahiptir.
Ayrıca Anayasa Mahkemesi, temel hak ve özgürlükleri güvence altına almak için iç hukukta etkili bir denetim mekanizması olarak görev yapmaktadır.
2. Hukuk Sisteminin Temel Kaynakları
Karadağ, kıta Avrupası hukuk sistemi (civil law) geleneğine sahip bir ülkedir. Bu nedenle hukuk kuralları, ağırlıklı olarak yazılı yasalardan ve düzenlemelerden oluşur.
2.1. Başlıca Hukuk Kaynakları
- Anayasa
- Kanunlar (Zakoni)
- Tüzükler ve Yönetmelikler (Uredbe, Pravilnik)
- Uluslararası Anlaşmalar
- Yargı içtihatları (özellikle Anayasa Mahkemesi kararları)
Yargıçlar, kanunların yorumu ve uygulanmasında yüksek mahkeme kararlarına büyük önem verir. Yine de sistem, Anglo-Sakson hukukundaki “emsal bağlayıcılığı” ilkesine değil, yorum ve rehberlik niteliğine dayanır.
2.2. AB Hukuku Etkisi
Karadağ, Avrupa Birliği’ne aday ülke statüsündedir. Bu nedenle, mevzuatın büyük bölümü Avrupa Birliği müktesebatına uyumlu hale getirilmektedir. Özellikle ticaret, rekabet, çevre, adalet, vatandaşlık ve göç konularında AB standartlarına geçiş süreci yoğun şekilde sürmektedir.
Bu durum, Karadağ hukuk sisteminin giderek daha şeffaf, öngörülebilir ve uluslararası yatırımcılar için güvenli hale gelmesini sağlamaktadır.
3. Yargı Sistemi ve Mahkemeler
Karadağ’ın yargı sistemi, üç temel katmandan oluşur:
3.1. Genel Mahkemeler (Sudovi Opšte Nadležnosti)
Bu mahkemeler hem ceza hem hukuk davalarına bakar.
Genel mahkemeler şu şekilde yapılandırılmıştır:
- Temel Mahkemeler (Osnovni sudovi):
Yerel düzeyde faaliyet gösterir. Medeni, ceza ve idari konuların ilk derece yargılamasını yapar.
Karadağ’da 15 adet temel mahkeme bulunmaktadır. - Yüksek Mahkemeler (Viši sudovi):
Temel mahkemelerin kararlarına karşı yapılan itirazları değerlendirir.
Aynı zamanda ciddi ceza davalarına ilk derece mahkemesi olarak bakabilir. - Yüksek Temyiz Mahkemesi (Vrhovni sud Crne Gore):
Ülkenin en yüksek yargı merciidir.
Temyiz başvurularını karara bağlar, içtihat birliği sağlar ve hukuk sisteminde tutarlılığı gözetir.
3.2. Özel Mahkemeler
Bazı konularda uzmanlaşmış mahkemeler de bulunmaktadır:
- Ticaret Mahkemesi (Privredni sud): Şirketler, ticari sözleşmeler ve iflas işlemleriyle ilgilenir.
- İdari Mahkeme (Upravni sud): Kamu kurumlarının işlemlerine karşı açılan davaları inceler.
- Yolsuzluk ve Organize Suç Mahkemesi (Specijalni sud): Özellikle 2016 sonrası dönemde, AB uyum süreci kapsamında yolsuzluk ve organize suçla mücadelede kurulmuştur.
3.3. Anayasa Mahkemesi (Ustavni sud)
Anayasa Mahkemesi, yasaların Anayasaya uygunluğunu denetler ve temel hak ihlalleri için bireysel başvuruları karara bağlar.
Bu mahkeme, AİHS standartlarını doğrudan uygulayabilir. Kararları bağlayıcıdır.
4. Yargı Bağımsızlığı ve Hakimlik Sistemi
Karadağ Anayasası, yargı bağımsızlığını açıkça güvence altına alır. Hakimler, görevlerini bağımsız olarak yürütür, sadece Anayasa ve kanunlara tabidir.
4.1. Hakimlerin Atanması ve Görev Süresi
Hakimler, Yargı Konseyi (Sudski Savjet) tarafından atanır. Bu konsey, yürütme organından bağımsız bir yapıya sahiptir. Hakimler süresiz olarak görev yaparlar, ancak ciddi disiplin suçu veya etik ihlal durumunda görevden alınabilirler.
4.2. Savcılık Kurumu
Savcılar (Tužilaštvo), ceza yargılamasının kamu adına yürütülmesinden sorumludur. Başsavcılık, devlet adına kamu davası açma ve delil toplama yetkisine sahiptir.
Ayrıca yolsuzlukla mücadele, ekonomik suçlar ve kara para aklama davalarında da özel yetkilere sahiptirler.
5. Hukuk Dalları ve Önemli Kanunlar
Karadağ’da hukuk sistemi temel olarak aşağıdaki alanlardan oluşur:
5.1. Medeni Hukuk
Medeni hukuk, bireyler arasındaki özel ilişkileri düzenler.
Başlıca kanunlar şunlardır:
- Medeni Kanun (Zakon o obligacionim odnosima)
- Aile Kanunu (Porodični zakon)
- Miras Kanunu (Zakon o nasleđivanju)
- Mülkiyet Kanunu (Zakon o svojinsko-pravnim odnosima)
5.2. Ceza Hukuku
Ceza Kanunu (Krivični zakonik) 2003 yılında kabul edilmiştir ve AB standartlarına uygun şekilde güncellenmiştir.
Yolsuzluk, kara para aklama, kamu görevi suistimali ve rüşvet gibi suçlara karşı cezalar oldukça ağırdır.
5.3. Ticaret Hukuku
Ticaret Kanunu (Zakon o privrednim društvima), şirketlerin kuruluşu, yönetimi, ortaklık ilişkileri ve tasfiye süreçlerini düzenler.
Bu kanun, Karadağ’da şirket kurmak isteyen yabancılar için temel başvuru kaynağıdır.
Yabancı yatırımcıların şirket kurması serbesttir ve ulusal yatırımcılarla eşit muamele görürler.
5.4. İdare Hukuku
İdari Kanun (Zakon o upravnom postupku), kamu kurumlarının işlem ve eylemlerini düzenler.
Vatandaşlar ve yabancılar, idari kararlara karşı İdari Mahkeme’ye başvurabilirler.
6. Yabancılar ve Göçmenlerle İlgili Hukuk
Karadağ, yabancılara yönelik düzenlemelerde son yıllarda önemli değişiklikler yapmıştır.
Yabancılar Kanunu (Zakon o strancima), ülkeye giriş, ikamet, çalışma izni ve vatandaşlık konularını kapsamlı biçimde düzenler.
6.1. Oturum İzni
Yabancılar, Karadağ’da uzun süre kalmak için geçici veya kalıcı oturum izni alabilirler.
En yaygın yollar şunlardır:
- Şirket kurmak,
- Karadağ’da çalışmak,
- Evlilik,
- Gayrimenkul yatırımı.
6.2. Hukuki Güvenceler
Yabancılar, Karadağ Anayasası ve kanunları karşısında vatandaşlarla eşit temel haklara sahiptir.
Mülkiyet hakkı, mahkemeye erişim hakkı ve adil yargılanma güvenceleri yabancılar için de geçerlidir.
6.3. Yabancılarla İlgili Güncel Reformlar
AB ile yürütülen müzakereler kapsamında, özellikle şirket kurarak oturum alma ve çalışma izinleri süreçlerinde daha şeffaf, denetlenebilir ve dijital sistemlere dayalı bir yapıya geçilmektedir.
7. Avukatlık ve Hukuk Uygulamaları
Karadağ’da avukatlık mesleği (Advokat) bağımsız ve serbest bir meslektir.
Avukatlar, “Karadağ Barosu (Advokatska Komora Crne Gore)”na bağlı olarak çalışırlar.
7.1. Avukat Olma Şartları
- Hukuk fakültesinden mezun olmak,
- En az iki yıl staj yapmak,
- Baro sınavını geçmek,
- Baroya kayıt yaptırmak.
7.2. Avukatların Yetkileri
Avukatlar, mahkemelerde müvekkillerini temsil edebilir, şirket kuruluş işlemleri yapabilir, sözleşmeler hazırlayabilir ve hukuki danışmanlık verebilirler.
Yabancı avukatlar ise yalnızca yerel bir avukatla iş birliği içinde belirli alanlarda çalışabilir.
7.3. Etik Kurallar
Karadağ Barosu, avukatlık mesleğini düzenleyen etik kurallar yayınlamıştır.
Bu kurallar gizlilik, dürüstlük, çıkar çatışmasından kaçınma ve müvekkil yararını koruma ilkelerine dayanır.
8. Hukuk Eğitimi ve Mesleki Standartlar
Karadağ’da hukuk eğitimi başta Podgorica Üniversitesi Hukuk Fakültesi olmak üzere birkaç yükseköğretim kurumunda verilmektedir.
Eğitim sistemi Bologna sürecine uygun olup, üç aşamalıdır:
- Lisans (Bachelor)
- Yüksek Lisans (Master)
- Doktora (PhD)
Öğrenciler hukuk eğitimi boyunca Avrupa hukuku, uluslararası hukuk ve insan hakları derslerine özel önem verirler.
9. Karadağ Hukukunun Güçlü ve Zayıf Yönleri
9.1. Güçlü Yönler
- Avrupa Birliği normlarına uyumlu mevzuat,
- Yargı bağımsızlığının anayasal güvence altında olması,
- Yabancı yatırımcılara eşit muamele,
- Hızla dijitalleşen idari süreçler,
- Uluslararası hukukla güçlü entegrasyon.
9.2. Zayıf Yönler
- Bazı bölgelerde yargı süreçlerinin yavaş işlemesi,
- Bürokratik gecikmeler,
- Uygulamada yolsuzlukla mücadelede zaman zaman zafiyetler.
Ancak son yıllarda yürürlüğe giren reformlarla bu eksikliklerin büyük ölçüde giderildiği görülmektedir.
10. Karadağ Hukukunun Geleceği: AB Süreci ve Modernleşme
Karadağ’ın hukuk sisteminin geleceği, büyük ölçüde Avrupa Birliği üyelik süreciyle bağlantılıdır.
AB Komisyonu’nun özellikle “Yargı ve Temel Haklar” başlıklı 23. fasıl kapsamındaki reform talepleri doğrultusunda önemli ilerlemeler kaydedilmiştir.
Önümüzdeki dönemde:
- Mahkemelerde dijital dosya sistemine geçilmesi,
- Elektronik dava açma altyapısının geliştirilmesi,
- Yargı mensuplarına yönelik etik eğitimlerin artırılması,
- Yolsuzlukla mücadele dairesinin güçlendirilmesi beklenmektedir.
Sonuç: Karadağ Hukuku – Güvenilir, Şeffaf ve Avrupa Odaklı Bir Sistem
Karadağ hukuk sistemi, bağımsızlığını kazandığı 2006 yılından bu yana sürekli gelişim halindedir.
Bugün itibarıyla hem bireylerin hak ve özgürlüklerini koruyan hem de yabancı yatırımcılar için güvenli bir ortam sunan bir sistem mevcuttur.
Hukuk devleti ilkesi, ülkenin en temel anayasal prensibidir.
Yargı bağımsızlığı, insan haklarına saygı, adil yargılanma hakkı ve uluslararası hukukla uyum; Karadağ’ı Balkanlar’da hukukun üstünlüğü konusunda örnek ülkelerden biri haline getirmiştir.
Karadağ’da yaşamak, yatırım yapmak veya şirket kurmak isteyen herkes için bu sistem, hem güven veren hem de öngörülebilir bir yapıya sahiptir.
Bu yönüyle Karadağ, sadece doğal güzellikleriyle değil, hukuki istikrarıyla da Avrupa standartlarını yakalamış bir ülke olarak dikkat çekmektedir.
